در عصری که توجهات به سمت درخشش‌های فریبنده‌ی تکنولوژی و پیشرفت‌های سریع دنیای مدرن سوق داده می‌شود، اهمیت آموزش‌های مروج آرامش و عمق اسلامی نباید به دست فراموشی سپرده شود. این مقاله قصد دارد تا پرتویی به اهمیت و نقش محوری مساجد در بنیادهای آموزشی مدرسه‌ای بیاندازد که نه تنها بر تربیت علمی، بلکه بر بُعد معنوی و دینی تأکید دارد.
لزوم بازگشت به ارزش‌ها و تعالیم دینی در محیط‌های آموزشی امری است که می‌تواند به توانمندسازی نسل آینده در مواجهه با چالش‌های زندگی کمک رساند. مسجد، به مثابه قطب نمایی برای هدایت جسم و روان، در قلب مدرسه مسجد محور فراتر از یک بنای مذهبی، نقشی استراتژیک در نهادینه‌سازی فضایل اخلاقی و ارزش‌های اسلامی ایفا می‌نماید.
هدف از این مقاله، مطالعه‌ای است دقیق بر رویکرد‌ها، تأثیرات و پیامدهای مدرسه مسجد محور، که در آن مسجد به عنوان محلی برای نماز و عبادت صرف نبوده، بلکه گستره‌ای از فعالیت‌های تربیتی، اجتماعی و فرهنگی را در بر می‌گیرد. تلاش شده تا با استفاده از مطالعات میدانی و بررسی‌های کتابخانه‌ای، نقش واقعی و بالقوه‌ی مسجد در ایجاد یک جامعه‌ی اندیشمند و متعالی و همچنین به‌عنوان یک عامل تعیین‌کننده در شکل‌گیری شخصیت دانش‌آموزان را ارزیابی نماییم.
در نهایت، امید است که یافته‌های این مقاله نه تنها برای اولیاء و معلمان بلکه برای متولیان سیاست‌گذاری آموزشی نیز الهام‌بخش باشد تا به ایجاد مسیر تعلیم و تربیتی متعالی‌تر و غنی‌تر از ارزش‌های اسلامی و حکمتی عمیق‌تر اهتمام ورزند.
معرفی مدرسه مسجد محور
در دنیای مدرن و پویای امروز، مدرسه‌ای که اصول و معارف اسلامی را در کنار آموزش‌های علمی مدرن قرار می‌دهد، انتخابی متفاوت برای خانواده‌هایی است که می‌خواهند نسلی متعادل و هوشمند را پرورش دهند. مدرسه مسجد محور نمونه‌ای از این ترکیب بی‌نظیر است که هم آموزش‌های استاندارد و نوین را ارائه می‌دهد و هم بر معنویت و اخلاق اسلامی تأکید دارد.
این مدارس معمولاً بخشی از مجموعه‌ای بزرگ‌تر هستند که مسجد در مرکز آن قرار دارد و فضاهای آموزشی و تربیتی به دور آن چیده شده‌اند. برنامه‌های درسی مدارس مسجد محور در زمینه‌های مختلف مثل علوم، ریاضیات، هنر و زبان‌های مختلف ارائه می‌شود تا دانش‌آموزان در محیطی کامل و جامع رشد کنند. علاوه بر این، توجه ویژه‌ای به آموزه‌های دینی، قرآن کریم، حدیث و سیره‌ی اهل بیت (ع) نیز می‌شود.
فلسفه‌ی اصلی مدرسه مسجد محور ترکیب جسم و جان، عقل و احساس، و دنیا و آخرت در روند آموزشی است. با تأکید بر رویکرد جامع‌نگر به زندگی، این مدارس می‌کوشند تا شاگردانی تربیت کنند که نه تنها در موضوعات علمی قوی هستند، بلکه در امور اخلاقی و معنوی نیز به بلوغ رسیده‌اند.
مدرسه مسجد محور یک بستر عالی برای کشت و پرورش ارزش‌ها و فرهنگ اسلامی است که می‌کوشد تا زمینه‌های انسان‌سازی و خداجویی را فراهم آورد. مسجد، به عنوان قلب تپنده‌ی این بستر، محلی برای نماز جماعت، بحث‌های دینی، کارگاه‌های یادگیری و مراسم‌های مذهبی است، که معنویت را در کنار آموزش‌های روزمره قرار می‌دهد.
این نهادهای آموزشی با تأکید بر توسعه‌ی فردی و اجتماعی دانش‌آموزان از طریق پروژه‌های عملی، برنامه‌های خدماتی و فعالیت‌های محلی، تجربه‌های یادگیری متنوع و کاربردی را فراهم می‌آورند. از این طریق، دانش‌آموزان یاد می‌گیرند که چگونه دین و زندگی روزمره خود را با هم ادغام کنند و متعادل زندگی کنند.
مدرسه مسجد محور یک الگوی نوین از تربیت است که در آن هر درس و فعالیتی به منظور ارتقاء درک دانش‌آموزان از جایگاه خویش در جامعه و به مثابه‌ی افرادی مسئول پیش روی آنان قرار می‌گیرد. این رویکرد به کودکان و نوجوانان کمک می‌کند تا هویتی مستحکم در خود بیابند که مبتنی بر معارف عمیق دینی و فهم علمی است.
شرایط تاسیس مدرسه مسجد محور
تأسیس یک مدرسه مسجد محور مستلزم رعایت مجموعه‌ای از الزامات قانونی، تربیتی و معماری است که به ایجاد محیطی همخوان با اهداف علمی، معنوی و تربیتی چنین موسسه‌ای کمک می‌کند. در ادامه به چند نمونه از این شرایط اشاره می‌کنیم:
رعایت قوانین و مقررات ملی آموزشی:
رعایت قوانین و مقررات ملی آموزشی برای تأسیس هر مدرسه‌ای، از جمله مدرسه مسجد محور، ضروری است و از اصول بنیادین تضمین کیفیت و اثربخشی سیستم آموزشی به شمار می‌رود. در ادامه به توضیحاتی درباره این موضوع می‌پردازیم:
مجوزهای لازم: پیش از شروع به فعالیت، هر مدرسه باید مجوزهای لازم را از وزارت آموزش و پرورش یا از مراجع مربوطه در سطح ملی و منطقه‌ای دریافت کند. این فرایند شامل بررسی طرح‌ها، ساختار بودجه و برنامه درسی پیشنهادی مدرسه است.
استانداردهای آموزشی: مدارس باید استانداردهای ملی را در زمینه‌هایی همچون ساختار درسی، ساعات تدریس و کیفیت آموزش رعایت کنند. استانداردها می‌توانند به افزایش سطح دانش و مهارت‌های دانش‌آموزان کمک کنند.
برنامه‌ریزی درسی: مدرسه باید یک برنامه درسی پیشنهادی تدوین کند که مطابق با الزامات ملی آموزشی باشد. همچنین، باید نحوه ادغام دروس دینی و معنوی با سایر دروس عمومی توضیح داده شود.
کیفیت معلمان و کادر آموزشی: مدرسه می‌بایست از دارا بودن معلمانی با واجد شرایط بودن و داشتن مدارک تدریس معتبر اطمینان حاصل کند. داشتن معلمان مومن، متعهد و توانمند برای تربیت دانش‌آموزان در چارچوب آموزه‌های اسلامی امری حیاتی است.
سنجش و ارزیابی: مدارس باید سیستم‌های ارزیابی دانش‌آموزان را مطابق با معیارهای ملی پیاده‌سازی کنند تا پیشرفت آکادمیک و فردی دانش‌آموزان به درستی قابل سنجش و بررسی باشد.
سلامت و ایمنی: رعایت دستورالعمل‌های ایمنی و سلامت در محیط مدرسه، همچنین در مراحل ساخت و طراحی فضاهای آموزشی، از دیگر الزامات است.
حفظ حقوق دانش‌آموزان: اطمینان از اینکه حقوق دانش‌آموزان در تمام زمینه‌ها، از جمله دسترسی به مواد آموزشی مناسب و فرصت‌های یادگیری برابر، محفوظ باقی بماند.
تعامل با والدین و جامعه: برقراری ارتباطات سازنده با والدین دانش‌آموزان و جامعه بزرگ‌تر برای تأمین حمایت‌های لازم و تضمین مشارکت اجتماعی.
این موارد فقط چند نمونه از اقدامات و توجهاتی هستند که یک مدرسه مسجد محور باید در هنگام تأسیس به آنها پایبند باشد و بسته به کشور و حتی منطقه خاصی که مدرسه قرار است در آن ایجاد شود، ممکن است الزامات بیشتری نیز وجود داشته باشد.
طراحی فضای فیزیکی:
طراحی فضای فیزیکی مدارس مسجد محور باید به گونه‌ای باشد که نه تنها پاسخگوی نیازهای تدریس و یادگیری باشد، بلکه باید تجلیگاه ارزش‌های اسلامی و معنویت نیز باشد. در زیر به برخی از جنبه‌های کلیدی طراحی فضای فیزیکی مدرسه مسجد محور پرداخته شده است:
محل قرارگیری مسجد: در قلب طراحی مدارس مسجد محور، مسجد قرار دارد. مسجد باید به گونه‌ای مکان‌یابی شود که دسترسی آسان برای همه دانش‌آموزان و کارکنان در طول روز فراهم باشد. همچنین، باید توجه داشت که مسجد بایستی ظرفیت کافی برای جای دادن تمام دانش‌آموزان و شرکت‌کنندگان در نماز جماعت و دیگر فعالیت‌های مذهبی را داشته باشد.
طراحی معماری: طراحی باید الهام‌بخش و همسو با معماری اسلامی باشد و تقویت‌کننده فضای معنوی وجودی است. عناصر معماری سنتی همچون گنبد، مناره، محراب، کاشی‌کاری‌های اسلامی و کتیبه‌های قرآنی می‌توانند با الگوهای مدرن مدرسه تلفیق شوند.
فضاهای آموزشی و تربیتی: کلاس‌ها و سایر فضاهای آموزشی باید به گونه‌ای طراحی شوند که حداکثر بهره‌وری و انعطاف‌پذیری را برای فعالیت‌های گروهی و فردی و همچنین برای تأمین نیازهای مختلف یادگیری فراهم کنند. این می‌تواند شامل فضاهای چندمنظوره، کتابخانه‌ها و آزمایشگاه‌ها باشد.
ایمنی و دسترسی: مدارس باید مطابق با کدهای ایمنی و دسترسی ملی و محلی طراحی شوند. این شامل راه‌های فرار مناسب در موقعیت‌های اضطراری، دسترسی راحت برای افراد دارای معلولیت و مسیرهای امن برای ورود و خروج دانش‌آموزان است.
فضاهای باز: باید فضاهای باز و ورزشی مناسب برای فعالیت‌های بدنی و تفریحی در نظر گرفته شود. این فضاها باید از ایمنی بالایی برخوردار باشند و در عین حال به حفظ سلامت و تقویت تعامل اجتماعی بین دانش‌آموزان کمک کنند.
محیط‌زیست و پایداری: طراحی مدرسه باید منطبق با اصول پایداری و حفاظت از محیط‌زیست باشد. این طراحی می‌تواند شامل استفاده از منابع انرژی پاک، روش‌های مدیریت پایدار آب و سایر تمهیدات زیست‌محیطی باشد.
فضای اجتماعی و ورودی: ورودی‌های مدرسه باید دعوت‌کننده بوده و فضایی برای تجمع‌های اجتماعی و استقبال از مهمانان ایجاد کند. همچنین، باید در طراحی فضا از عناصر فرهنگی و هنرهای اسلامی استفاده شود.
رعایت این جنبه‌ها در طراحی مدرسه مسجد محور کمک می‌کند تا علاوه بر فراهم آوردن محیطی مناسب برای آموزش و پرورش، فضایی معنوی و تحرک‌آمیز هم برای دانش‌آموزان ایجاد شود که توجه آنها را به سمت رشد و تکامل در جمیع جوانب هدایت می‌کند.
کادر تعلیمی:
کادر تعلیمی یکی از مهم‌ترین اجزاء هر مدرسه‌ای است، به ویژه در یک مدرسه مسجد محور که نقش معلمان فراتر از تدریس متداول است و شامل تربیت دینی و روحی دانش‌آموزان نیز می‌شود. معلمان در این مدرسه‌ها نقش مدل‌های رفتاری را دارند و باید نه تنها دانش‌آموزان را به سمت موفقیت تحصیلی هدایت کنند بلکه باید آنها را در فهم و عمل به ارزش‌ها و اصول اسلامی نیز تشویق نمایند. در ادامه به برخی از جنبه‌های مهم در زمینه کادر تعلیمی مدارس مسجد محور می‌پردازیم:
صلاحیت و تخصص: معلمان باید از صلاحیت‌های لازم و تخصص‌های مرتبط با دروسی که تدریس می‌کنند برخوردار باشند. این شامل داشتن مدارک تحصیلات تکمیلی و گواهینامه‌های تدریس معتبر است.
آموزش‌های ویژه: معلمان در مدارس مسجد محور باید آموزش‌های اضافی در زمینه‌های تربیت دینی و معنوی، روش‌های تدریس دروس دینی، و فهم و تفسیر متون اسلامی دریافت کنند.
ویژگی‌های شخصیتی: کادر آموزشی باید الگوهای رفتاری مثبتی برای دانش‌آموزان باشند. این شامل صداقت، تعهد به اخلاق اسلامی، صبر و شکیبایی، تواضع و مهربانی است.
مهارت‌های ارتباطی: معلمان باید قادر به برقراری ارتباط قوی با دانش‌آموزان، والدین و سایر اعضای جامعه باشند؛ همچنین باید توانایی انتقال دانش و مفاهیم به روشی کارآمد و جذاب را داشته باشند.
رشد حرفه‌ای مستمر: مدرسه باید فرصت‌هایی برای توسعه حرفه‌ای مستمر معلمان فراهم کند تا از طریق کارگاه‌ها، سمینارها و دوره‌های آموزشی به روزرسانی دانش و مهارت‌های آنها صورت پذیرد.
تنوع در کادر تعلیمی: مدرسه مسجد محور باید کادر تعلیمی متنوعی داشته باشد که نمایانگر جامعه وسیع‌تر باشد و بتواند نیازهای فرهنگی و اجتماعی مختلف دانش‌آموزان را برآورده کند.
برقراری نظم و انضباط: کادر تعلیمی باید قادر به مدیریت کلاس و برقراری نظم و انضباط باشند، حال آنکه این کار با دلسوزی و در نظر گرفتن اصول تربیتی اسلامی صورت گیرد.
مدیریت و رهبری: مدیران مدرسه و سایر اعضای کادر تعلیمی باید مهارت‌های مدیریتی و رهبری درخور برای هدایت تیم‌های آموزشی و تربیتی داشته باشند.
نقش مشاور: معلمان گاهی اوقات نقش مشاوران دینی و تربیتی را نیز بازی می‌کنند و باید توانایی حمایت از دانش‌آموزان در موضوعات مختلف زندگی و مشورت‌های دینی را داشته باشند.
همسویی با اهداف مدرسه: کادر تعلیمی باید کاملاً با اهداف آموزشی و تربیتی مدرسه همراه و همسو باشند و در جهت تحقق آنها کوشا باشند.
بدون شک، موفقیت یک مدرسه مسجد محور در گرو کیفیت و تعهد کادر آموزشی آن است. از این رو توجه به جذب، حمایت و توسعه کادر تعلیمی مناسب باید در اولویت قرار گیرد.
برنامه درسی:
برنامه درسی مدرسه مسجد محور کلیدی‌ترین جزء در تحقق اهداف آموزشی و تربیتی این نوع مدرسه است. برنامه درسی باید به گونه‌ای طراحی شود که هم دروس اسلامی و هم دروس علمی و عمومی را در بر بگیرد تا دانش‌آموزان به طور متوازنی هم در دنیای معاصر مهارت‌ها و دانش لازم را کسب کنند و هم با اصول و معارف اسلامی آشنا شوند. در ادامه به برخی از ویژگی‌هایی که یک برنامه درسی مدرسه مسجد محور باید داشته باشد، می‌پردازیم:
ترکیب مواد درسی: برنامه درسی باید ترکیبی از دروس دینی مانند تفسیر قرآن، فقه، علوم حدیث، سیره اهل بیت و تاریخ اسلام با دروس پایه‌ای مانند ریاضیات، علوم، ادبیات، تاریخ، جغرافیا و زبان‌های خارجی باشد.
ارزش‌های اسلامی: برنامه درسی باید در تمام دروس به نوعی ارزش‌های اخلاقی و اسلامی را انتقال دهد و آنها را با محتوای درسی ادغام کند.
مهارت‌های عملی و فکری: برنامه درسی باید به دانش‌آموزان کمک کند تا مهارت‌های فکری و تحلیلی خود را بسط دهند و در عین حال، به آنها مهارت‌های عملی لازم برای زندگی روزمره و موفقیت در آینده را بیاموزد.
روش‌های تدریس متنوع: معلمان باید از روش‌های تدریس مختلف استفاده کنند تا به نیازهای یادگیری متفاوت دانش‌آموزان پاسخ دهند. استفاده از تکنیک‌هایی مانند یادگیری مبتنی بر پروژه، کار گروهی و بحث‌های کلاسی بخشی از این روش‌ها هستند.
توجه به فعالیت‌های فراکلاسی: برنامه درسی باید شامل فعالیت‌هایی نیز باشد که فراتر از کلاس درس اتفاق می‌افتند، مانند نماز جماعت، مراسم عبادی، سخنرانی‌های مذهبی و اردوهای تربیتی.
تربیت اجتماعی و شخصیتی: برنامه درسی باید نقش مهمی در تربیت اجتماعی و شخصیتی دانش‌آموزان داشته باشد، به طوری که به آنها در شناخت و ایفای نقش مسئولانه خویش در جامعه کمک کند.
تطابق با استانداردهای ملی: برنامه درسی باید با استانداردهای آموزشی ملی تطابق داشته باشد و دانش‌آموزان باید در پایان تحصیل قادر به رقابت با همدوره‌های خود از سایر مدارس در امتحانات و سنجش‌های ملی باشند.
آموزش‌های حرفه‌ای و مهارتی: برنامه درسی باید فضا برای آموزش‌های مهارتی و حرفه‌ای نیز ایجاد کند تا دانش‌آموزان به مهارت‌های عملی لازم برای ورود به بازار کار مجهز شوند.
تفکر انتقادی و خلاق: تقویت تفکر انتقادی و خلاقیت از مهم‌ترین اهداف در یک برنامه درسی است که باید با استفاده از حل مسأله و بررسی موردی به تقویت این جنبه‌ها پرداخت.
بین‌المللی‌سازی تحصیل: برنامه درسی باید دانش جهانی و آگاهی فرهنگی را به دانش‌آموزان ارائه دهد تا آنها بتوانند در عرصه جهانی به خوبی عمل کنند.
یک برنامه درسی متعادل و جامع می‌تواند به دانش‌آموزان کمک کند تا معنویت و ارزش‌های اسلامی را درک کنند و در عین حال مهارت‌های لازم برای پیشرفت در دنیای معاصر پیدا کنند.
مجوزهای قانونی و استانداردهای ایمنی:
برای تأسیس و فعالیت یک مدرسه مسجد محور، همانند هر موسسه آموزشی دیگری، مجوزهای قانونی و رعایت استانداردهای ایمنی ضروری است. این الزامات اصولاً به منظور حفاظت از دانش‌آموزان، کارکنان و سایر استفاده‌کنندگان از محیط مدرسه و همچنین تضمین کیفیت آموزشی ارائه شده طراحی شده‌اند. در زیر به بیان برخی از جوانب مرتبط با این دو موضوع می‌پردازیم:
مجوزهای قانونی:
مجوز تأسیس: باید از وزارت آموزش و پرورش یا مراجع آموزشی مرتبط در کشور مربوطه مجوز تأسیس یک موسسه آموزشی گرفته شود. این شامل ارائه یک طرح آموزشی منسجم و نشان دادن توانایی رعایت استانداردهای ملی آموزش است.
مجوز عملیاتی: پس از ساخت یا تجهیز مکان، باید مجوزهای عملیاتی لازم از مقامات مربوطه دریافت شود که نشان می‌دهد مدرسه برای انجام فعالیت‌های آموزشی آمادگی دارد.
تفتیش و نظارت دوره‌ای: مدرسه‌ها ممکن است ملزم به پذیرش بازرسی‌های دوره‌ای از سوی مقامات آموزشی ملی باشند تا از این طریق مطمئن شوند که استانداردهای لازم همچنان رعایت می‌شوند.
استانداردهای ایمنی:
ساختار و ساختمان: بنا و ساختار فیزیکی مدرسه باید مطابق با کدهای ساختمانی محلی و ملی باشد. این شامل کیفیت مصالح به‌کار رفته، مقاومت در برابر زلزله و سایر حوادث طبیعی است.
تأسیسات و تجهیزات: تأسیسات برقی، گازی و سایر تجهیزات باید توسط متخصصان راه‌اندازی و به طور دوره‌ای بازرسی شوند تا از ایمنی آنها اطمینان حاصل شود.
فرار در مواقع اضطراری: وجود مسیرهای واضح و قابل دسترسی برای فرار و خروج اضطراری، تعبیه آلارم‌ها و سیستم‌های اطفاء حریق، و آموزش کارکنان و دانش‌آموزان در رابطه با طرز عمل در شرایط اضطراری اموری حیاتی هستند.
آموزش‌های ایمنی: جلسات آموزشی منظم برای دانش‌آموزان و کادر مدرسه درباره روش‌های پیشگیری از حوادث و واکنش‌ها در شرایط اضطراری باید فراهم شود.
دسترسی به وسایل ایمنی و کمک‌های اولیه: کیت‌های کمک‌های اولیه، وسایل ضد حریق مانند کپسول‌های آتش‌نشانی و تجهیزات ایمنی باید در سراسر مدرسه به‌طور قابل دسترسی قرار داده شود.
سلامت محیط: رعایت الزامات بهداشتی، از جمله تمیزی مکان‌ها و تهویه مناسب، به منظور پیشگیری از شیوع بیماری‌ها مهم است.
تأمین مالی برای ایمنی: باید بودجه‌ای برای به‌روزرسانی تجهیزات ایمنی و پیشگیری و مدیریت بحران‌ها در نظر گرفته شود.
رعایت این استانداردها و الزامات قانونی به تضمین یک محیط آموزشی ایمن و سازگار برای دانش‌آموزان و کارکنان کمک می‌کند و اعتماد و اطمینان خاطر خانواده‌ها و جامعه را به مدرسه مسجد محور افزایش می‌دهد.
بودجه و تأمین مالی:
بودجه و تأمین مالی یک مدرسه مسجد محور، مانند هر موسسه آموزشی دیگری، مسئله‌ای حیاتی است که تأثیر مستقیمی بر کیفیت و دسترسی به امکانات آموزشی دارد. برای تأمین مالی مدارس، چندین منبع مختلف وجود دارد که می‌توانند به صورت ترکیبی استفاده شوند:
شهریه دانش‌آموزان: این یک منبع درآمد معمول برای مدارس خصوصی است. شهریه ممکن است بر اساس سطح کلاس یا برنامه‌های درسی متفاوت باشد و گاهی اوقات بر اساس توانایی مالی خانواده‌ها تعدیل می‌شود.
کمک‌های دولتی: برخی از مدارس ممکن است بودجه‌ای از دولت دریافت کنند، به ویژه اگر آنها خدماتی به جامعه ارائه می‌دهند که دولت متعهد به حمایت از آن است.
حمایت‌های جامعه و موقوفات: جمع‌آوری کمک‌های مالی از موقوفات یا حمایت‌های مالی از اعضای جامعه یکی دیگر از روش‌های مرسوم برای تأمین بودجه مدارس است.
حمایت‌های خیریه و غیردولتی: سازمان‌های خیریه، بنیادها و مؤسسات غیردولتی ممکن است کمک‌های مالی برای پروژه‌های خاص یا بورسیه‌های تحصیلی ارائه دهند.
برنامه‌های اسپانسرشیپ و مشارکت‌های صنعتی: شرکت‌ها و مؤسسات تجاری ممکن است برای بهبود ارتباطات جامعه و کسب‌وکار، حمایت مالی در قالب اسپانسرشیپ‌ها یا شریک تجاری ارائه دهند.
رویدادهای جمع‌آوری کمک مالی: برگزاری رویدادهایی مانند فروش کیک، مزایده‌ها، مسابقات ورزشی، و دیگر موارد می‌تواند به عنوان راهکارهایی برای تأمین کمک‌های مالی عمل کند.
برنامه‌های کمک تحصیلی و بورس: ارائه بورسیه‌های تحصیلی به دانش‌آموزان با استعداد اما با شرایط مالی ضعیف، که توسط بنیادها، سازمان‌ها یا افراد حامی تأمین می‌شود.
استفاده از فضاهای مدرسه: اجاره دادن فضاهای مدرسه برای فعالیت‌های بعد از مدرسه، ورزشی یا جلسات، به منظور ایجاد یک جریان درآمد اضافی.
استفاده از تکنولوژی و نوآوری‌های مالی: استفاده از پلتفرم‌های جمع‌آوری کمک‌های آنلاین و نوآوری‌های مالی مانند ارزهای دیجیتال راهکاری نوین برای تأمین مالی است.
توسعه همکاری‌های بین‌المللی: جستجوی حمایت مالی از سازمان‌های بین‌المللی یا بنیادهای تحت حمایت کشورهای خارجی.
هر روش تأمین مالی باید شفافیت و پایداری را تضمین کند و به گونه‌ای باشد که اطمینان بخشی به شرایط آموزشی دانش‌آموزان را در راس اولویت‌ها قرار دهد. همچنین، اصول مالی سالم می‌بایست در اداره مدرسه دنبال شوند تا از وضعیت مالی پایدار و اثربخش مدرسه اطمینان حاصل شود.
ارتباط با جامعه و خانواده‌ها:
ارتباط مؤثر با جامعه و خانواده‌ها یکی از اجزای حیاتی مدارس مسجد محور است و نقش بسیار مهمی در پیشبرد اهداف تربیتی و آموزشی دارد. این ارتباط دوسویه باعث می‌شود که خانواده‌ها در جریان فعالیت‌ها و پیشرفت‌های تحصیلی فرزندان خود قرار گرفته و به آنها کمک کنند، و همچنین مدرسه را در رسیدن به اهداف جامعه‌محور و پابرجایی به عنوان یک نهاد تأثیرگذار پشتیبانی نمایند. در ادامه به چندین مورد از این ارتباطات می‌پردازیم:
جلسات با والدین: برگزاری جلسات منظم با والدین به آنها امکان می‌دهد تا در مورد پیشرفت تحصیلی و رفتاری فرزندان‌شان گفتگو کنند و همچنین مسائل و نگرانی‌های خاصی که ممکن است داشته باشند را در میان بگذارند.
خبرنامه‌ها و اطلاعیه‌ها: انتشار خبرنامه‌ها و اطلاعیه‌های منظم به خانواده‌ها امکان دسترسی سریع و آسان به اطلاعات در مورد رویدادها، برنامه‌های درسی و دستاوردهای مدرسه را می‌دهد.
برنامه‌های داوطلبانه: تشویق والدین و جامعه به مشارکت در فعالیت‌های داوطلبانه و برنامه‌های پشتیبانی از مدرسه می‌تواند به ایجاد حس مسئولیت‌پذیری و دلبستگی کمک کند.
رویدادهای مدرسه: برگزاری مراسمات و رویدادهایی مانند جشن‌ها، نمایش‌های هنری، ورزشی و مسابقات، موجب دعوت از خانواده‌ها و جامعه به مشارکت در فعالیت‌های مدرسه می‌شود.
اتحادیه‌های والدین و معلمان: ایجاد گروه‌هایی از والدین و معلمان می‌تواند بستری برای همفکری و همکاری بیشتر بین مدرسه و خانواده‌ها فراهم کند.
برنامه‌های ارتباطی آنلاین: استفاده از برنامه‌های آنلاین یا پلتفرم‌های ارتباطی مانند سایت‌های مدرسه، شبکه‌های اجتماعی و نرم‌افزارهای خاص، به منظور ایجاد ارتباط فوری و مؤثر.
همکاری‌های جامعه-مدرسه: برقراری همکاری‌هایی با نهادهای جامعه محلی مانند مساجد، دانشگاه‌ها و سازمان‌های غیردولتی برای اجرای برنامه‌های توانمندسازی و آموزشی.
پروژه‌های مشارکتی: فراخوان برای انجام پروژه‌های مشارکتی بین دانش‌آموزان و والدین یا جامعه، مانند پروژه‌های محیط‌زیستی، خدمات اجتماعی و توسعه‌ی محلی.
پروژه‌های مبتنی بر جامعه: اعضای جامعه ممکن است به عنوان منبعی برای دریافت مشاوره یا کمک تخصصی در پروژه‌های دانش‌آموزان وارد شوند.
پشتیبانی مالی و کمک‌های معنوی: جلب حمایت مالی، اعطای بورسیه‌ها و کمک‌های معنوی از سوی خانواده‌ها و جامعه برای پیشبرد اهداف مدرسه.
با ارتباط مستمر و معنادار با جامعه و خانواده‌ها، مدرسه مسجد محور قادر خواهد بود تا اثربخشی و نفوذ خود را در تربیت و آموزش نسل جدید تقویت کند.
این موارد جزو برخی از شرایط و الزامات اولیه برای تأسیس یک مدرسه مسجد محور می‌باشند و ممکن است بسته به موقعیت جغرافیایی و شرایط خاص هر کشور یا منطقه‌ای متغیر باشند. از این رو، مشورت با مشاورین تعلیمی، حقوقی و مذهبی به منظور همراهی در فرآیند تأسیس و تضمین رعایت کامل الزامات و ضوابط، از اهمیت بالایی برخوردار است.
در نهایت، مدرسه مسجد محور نه تنها یک مکان برای کسب دانش و مهارت‌های علمی است، بلکه محیطی است که در آن ارزش‌ها، فضایل اخلاقی و معرفت دینی به نسل جوان منتقل می‌شود. موفقیت چنین مدرسه‌ای در گرو هماهنگی و تعهدی است که از سوی معلمان، مدیریت، دانش‌آموزان، والدین و جامعه وجود دارد. به‌عنوان نهادی که میراث ارزشمند فرهنگی و معنوی را به ارمغان می‌آورد، مدرسه مسجد محور باید برای توسعه و بهبود مستمر تلاش کند و این امر مستلزم توجه به نیازهای مالی، ایمنی، استانداردها و مجوزهاست.
در چشم‌انداز وسیع‌تر، این نوع مدارس باید به دانش‌آموزان کمک کنند تا به تعادل مطلوبی میان دنیای مدرن و ارزش‌های دینی برسند. با ایجاد روابط نزدیک با جامعه و خانواده‌ها، این مدارس می‌توانند به بسترهایی برای پیشبرد تربیت و توسعه‌ی اجتماعی تبدیل شوند. مدرسه مسجد محور، به‌عنوان مرکزی برای پرورش انسان‌هایی فکور، متعهد و فعال، می‌تواند نقش مهمی در شکل‌گیری آینده‌ی بهتر برای جامعه داشته باشد.
به این ترتیب، مدارس مسجد محور نه تنها به عنوان موسسات آموزشی، بلکه به عنوان مراکز تثبیت‌کننده ایمان و اخلاق در جامعه عمل می‌کنند. این مدارس از طریق ادغام یکپارچه‌ی دانش علمی و معرفت دینی، ظرفیت تربیت دانش‌آموزانی با بینش قوی و مجهز به مهارت‌های لازم برای رویارویی با چالش‌های جهانی و حفظ هویت فرهنگی و معنوی خود را دارا می‌باشند.
